اوین در آتش و خون؛ شرحی از وقایع شب گذشته در این زندان

ندای روشن / زندان اوین بعنوان شناخته شده ترین زندان کشور از شب گذشته فضای پرتنش ناشی از آتش سوزی و درگیری را تجربه می کند. هر چند گفته می شود شرایط به کنترل نیروهای حفاظتی درآمده اما کماکان در سایه عدم اطلاع رسانی مناسب نهادهای متولی ابعاد زیادی از واقعه ناشناخته مانده و نگرانی از سرنوشت بسیاری از زندانیان افزایش یافته است. هرانا در گزارش پیش رو با تکیه بر اطلاعات جمع آوری شده میدانی سعی بر ارائه جزییات بیشتر از این واقعه دارد.

 نقطه شروع درگیری و آتش سوزی در زندان هنوز با اطمینان مشخص نیست، روایت های متضادی از سوی منابع مختلف مطرح می شود اما آنچه که بنابر اطلاعات موجود قابل اطمینان است این مسئله است که اصلی ترین بخش درگیری ها و آتش سوزی های شب گذشته در زندان اوین در ساختمان کارگاه، فرهنگی و اندرزگاه ۷ زندان اوین بوده است.

اندرزگاه (بند) ۷ زندان اوین با داشتن ۸ سالن از جمله پر تراکمترین بخش های این زندان است که تخمین زده می شود بین ۱۲۰۰ تا ۱۴۰۰ زندانی را در خود جای داده باشد.

زندانیان ساکن اندرزگاه عمدتا زندانیان جرایم مالی، زندانیان شاغل در کارگاه های تولیدی زندان، زندانیان شاغل در تاسیسات زندان، زندانیان سیاسی-امنیتی و بخشی کوچکی نیز زندانیان مواد مخدر یا سرقت هستند. اساسا زندانیان جرایم خشن، محکومان به اعدام، جرایم سنگین مواد مخدر در این زندان نگهداری نمی شوند.

آشنایی با بند‌ هفت زندان‌ اوین؛ تبعیدگاه زندانیان سیاسی-امنیتی

فضای کلی این زندان در روزهای اخیر به دلیل انتقال تعدادی از بازداشت شدگان اعتراضات اخیر ملتهب گزارش می شد و همچنین نشانه هایی از تنش در این زندان مانند شعار دادن در روز جمعه دیده شده بود.

روز گذشته حدود ساعت ۷ عصر قبل از آغاز آمارگیری روزانه، اولین نشانه های تنش در ساختمان های موسوم به آموزشگاه اوین دیده شد.

زندانیان اندرزگاه ۷ از طریق طبقه زیرزمین و عبور از کنار سالن های ۱ و ۲ به فضای باز مابین این ساختمان و ساختمان فرهنگی و کارگاه خیاطی به صورت معمول دسترسی دارند، این دسترسی در پایان روز با برگشت زندانیان به اتاق های خود و بسته شدن درها قطع می شود.

نقطه شروع آتش سوزی-درگیری در فضایی که اشاره شد و اندکی پیش از شروع سرشماری روزانه زندانیان و قطع کامل دسترسی ها بوده است اما روایت در مورد دلیل و نقطه آغازین درگیری ها متضاد است.

روایت عمده خبرگزاری های رسمی این بوده که درگیری از کارگاه خیاطی و بین زندانیان با جرایم مالی و سرقت آغاز شده و با آتش گرفتن این محل به اوج رسیده است اما هرانا براساس اطلاعات دریافتی روایت دیگری از این واقعه را مدنظر دارد، اساسا حوالی ساعت ۷ عصر که اولین نشانه های تشنج در زندان دیده شد زمان فعالیت این کارگاه نبوده است.

بنابر اطلاعات دریافتی نقطه تنش جایی در ساختمان فرهنگی-تولیدی زندان و در زمان حضور تعدادی از زندانیان اندرزگاه ۷ و ۸ اوین و اندکی پیش از برگشت زندانیان به بندها و بسته شدن کامل درها بوده است.

همزمان با شروع آتش سوزی درگیری بین زندانیان محصور در سه ساختمان (اندرزگاه ۷، فضای باز میانی و ساختمان فرهنگی) با گارد زندان آغاز می شود. خبرگزاری های نزدیک به نهادهای امنیتی مدعی شدند برخی زندانیان به سلاح سرد مسلح بودند و قصد خلع سلاح گارد زندان را داشتند، ادعایی که البته سندی برای آن نیز ارائه نشده است.

خشن ترین نقطه درگیری ها در ابتدا طبقه تحتانی اندرزگاه ۷ زندان بوده است. تعدادی از زندانیان از محل ورودی اندرزگاه ۷ موفق شدند خود را به محوطه بیرونی این ساختمان برسانند.

خبرگزاری فارس مدعی شد تعدادی از این افراد برای فرار به سمت تپه های شمالی زندان اوین رفتند که بر اثر تردد در میدان مین و انفجار کشته شدند اما سایر خبرگزاری ها از جمله خبرگزاری نور و سازمان زندانها این ادعا را تکذیب کردند.

همزمان با شروع درگیری ها تمام بخش های دیگر زندان در آماده باش قرار گرفت، تعدادی نیروی مسلح بر فراز ساختمان های مهم از جمله بند ۲۰۹ و بیمارستان زندان مستقر شدند و برنامه عادی تمام بندهای دیگر زندان نیز لغو شد.

نیروهای گارد زندان بواسطه حضور یگان های انتظامی-امنیتی از خارج زندان تقویت شدند، با افزایش نیروها ورود به ساختمان ها و بخش هایی که از کنترل مدیریت زندان خارج شده بود با شلیک نارنجک های صوتی و نورزا (فلش بنگ) آغاز شد. متعاقب هر انفجار، نیروهای نظامی که مسلح به سلاح جنگی و اسلحه های ساچمه زنی بودند با تقسیم بندی سالن ها و ساختمان طی سه مرحله اقدام به کنترل بخش به بخش اماکن نمودند، مرحله نخست پرتاب اشک آور، نارنجک صوتی و نورزا بود، مرحله دوم ورود توام با تیراندازی به محل و مرحله سوم دستگیری معترضان اصلی و انتقال باقی زندانیان به هواخوری های هر بند بود.

در این مرحله زندانیان منتقل شده به هواخوری برهنه شده، دستور داده شد روی زمین به شکم دراز بکشند، مورد ضرب و شتم قرار گرفته و آنهایی که متهم به ایفای نقش بودند جداسازی شده، عمده زندانیان دیگر به اندرزگاه های ۸ و ۴ منتقل شدند.

رسیدگی به زندانیان زخمی با تاخیر آغاز شده است و حتی در زمان رسیدگی در مورد مجروحانی که بواسطه اصابت گلوله ساچمه مجروح شده بودند به پانسمان بدون درآوردن ساچمه اکتفا شده است.

در اندرزگاه ۸ زندان اوین که دومین محل پرجمعیت این زندان است آتش سوزی یا درگیر جدی رخ نداده اما علیرغم این موضوع زندانیان علیرغم وجود دود غلیظ در هوا، به هواخوری برده شدند، به زندانیان معترض گلوله ساچمه ای شلیک شده، دستور داده شد لباس های خود را دربیاورند و همینطور تفتیش و ضرب و شتم شدند.

در ساعات پایانی شب نیروهای انتظامی-حفاظت، ساختمان ها را به کنترل خود درآوردند، جدای از مهار آتش سوزی در ساختمان فرهنگی-کارگاه حریق های کوچکتر که ناشی از آتش زدن پتو برای مقابله با گازاشک آور بود در اندرگاه ۷ و محوطه میانی را خاموش کردند.

بندهایی که از آتش سوزی و تنش در امان مانده بودند از جمله بند ۲۰۹ تحت کنترل وزارت اطلاعات، اندرزگاه ۴ و ۸ در ساعات پایانی شب گذشته یا صبح امروز به تعدادی از زندانیان اجازه دادند تا با خانواده های خود برای رفع نگرانی و اعلام خبر سلامتی تماس بگیرند. کماکان تعداد زیادی از زندانیان از جمله زندانیان اندرزگاه ۷ با خانواده های خود تماسی نداشته اند و این مسئله موجب افزایش نگرانی ها شده است.

در مورد کشته و زخمی شدگان این واقعه اطلاع دقیقی در دست نیست، تاکنون قوه قضاییه مرگ چهار زندانی که مدعی شده است از محکومان به سرقت بوده اند به واسطه استنشاق دود تایید کرده است و همینطور مجروح شدن ۶۱ زندانی دیگر.

منابع مطلع از وضعیت درون زندان/ در گزارشات صدا و سیما از وضعیت فعلی و شرح واقعه در زندان اوین را مملو از اطلاعات کذب دانستند و مدعی شدند تلفات احتمالی حادثه بسیار بیشتر از تعدادی است که ادعا می شود. آنها به خصوص مشاهدات خود از استفاده از سلاح جنگی و تیراندازی های گسترده نیروی های نظامی را دلیل بر باور بر تلفات بالا عنوان کردند.

تصاویر و ویدیوهای از فضای داخلی چند بند زندان توسط منابع خبری رسمی با هدف القای امنیت کامل در زندان اوین منتشر شد. اما بررسی های هرانا نشان می دهد این گزارشات تصویری عمدتا شامل بندهای کارگری است که فاصله زیادی با محل درگیری های اصلی زندان داشته اند..

همچنین پس از کنترل شرایط از تمام سالن های اندرزگاه ۷ و ۸ زندان اوین تعدادی زندانی به محل های نامعلوم منتقل شدند، حتی در سالن هایی که تنش وجود نداشته نیز بین حداقل ۸ و حداکثر ۴۰ زندانی جداسازی شده و به محل های نامعلومی منتقل شدند. تعدادی از زندانیان سیاسی نیز جزو کسانی هستند که به همین طریق جداسازی و منتقل شده اند.

تا زمان انتشار این گزارش، کماکان مستندات و اظهارات قانع کننده ای در خصوص دلایل این واقعه و تلفات آن از سوی قوه قضاییه ارائه نشده است، خانواده های نگران زندانیان برای کسب خبر از سلامت عزیزان خود با عدم همکاری مسئولین زندان روبرو هستند.

از جمله زندانیان سیاسی که پیش از اعتراضات اخیر در اندرزگاه ۷ زندان اوین نگهداری می شدند می توان به جاوید جاویدنیا، احمدرضا جلالی، حمیدی نیا، رضا جوکاری، شهاب منظوری، علی کبریت ساز توکلی، محمدعلی باباپور، سید جواد نور جمالی، شهاب دمیری، علی کاشفی، کامران قادری، محمد جواد زارعی، مهدی زارعی، علی جوهری، فرید فریدنیا، منوچهر محمدعلی، مسعود کیانی، مهدی احمدی، علی آذری فر، سیدمحمود موسوی، امیر رحیم پور، جلیل باروقی، محمد امیدی، محمد امین نصب، مجید نیک افراز اشاره کرد.

دولت های خارجی از جمله دولت آمریکا که تعدادی از اتباع آن در این زندان حضور دارند نگرانی خود را از وضعیت پیش آمده ابراز کردند.

بازداشتگاه یا زندان اِوین، یکی از مشهورترین زندان‌های ایران است. این زندان در منطقهٔ اوین در منطقهٔ سعادت‌آباد تهران قرار دارد.

برخی از بندهای این زندان زیر نظر قوهٔ قضائیه نبوده و توسط سایر نهادها اداره می‌شود. برای مثال بندهای ۲۰۹ و ۲۴۰ این زندان که دارای سلول‌های انفرادی و چندنفره (موسوم به سوئیت) است در اختیار وزارت اطلاعات و حفاظت اطلاعات قوه قضائیه است و بند ۲ الف آن زیر نظر سازمان اطلاعات سپاه پاسداران است.

در ۹ خرداد ۱۳۹۷، وزارت خزانه‌داری ایالات متحدهٔ آمریکا زندان اوین را به دلیل نقض حقوق شهروندان ایران مورد تحریم قرار داد.

در فروردین ۱۴۰۰ نیز اتحادیهٔ اروپا به علت نقض حقوق بشر توسط جمهوری اسلامی در ایران و سرکوب و کشتار معترضان در اعتراضات آبان ۱۳۹۸ ایران، سه زندان جمهوری اسلامی از جمله زندان اوین را تحریم کرد.